CLEVER: doelbepaling in eerstelijnsgezondheidszorg

We moeten meer focussen op ‘omgaan’ met de gevolgen van de ziekte dan op genezen van de ziekte. We moeten ‘meer zorgen voor de mens dan voor de ziekte’. Een paradigmashift van ziekte-georiënteerde (problem-oriented care) zorg naar zorg die uitgaat van doelstellingen van de persoon (goal-oriented care) is dan ook noodzakelijk.

Het doel van doelgerichte zorg is – volgens een van de allereerste onderzoekers ter zake, Jim Mold in 1991 - ‘het hoogst mogelijke niveau van gezondheid te bereiken zoals het individu gezondheid zelf definieert’.

DOELGERICHTE ZORG REALISEREN IS GEEN SINECURE

Om te beginnen is het niet voor iedereen even duidelijk wat doelgerichte zorg inhoudt. Ook al ligt de betekenis van het begrip ‘doelen’ schijnbaar voor de hand, toch is het moeilijk om te definiëren wat die doelen dan moeten inhouden en waarover die doelen dan zouden moeten gaan. Zijn het levensdoelen? En zo ja, hoe moeten we dit dan concreet maken? Zijn het ‘andere’ doelen? En welke dan? Hoe krijgen we die dan helder?

Los daarvan worden doelen jammer genoeg nog altijd vaak geformuleerd vanuit een probleem-perspectief (de ziekte) en niet vanuit een behoefte-perspectief (de mens). Verdienstelijke pogingen werden wel al ondernomen, maar methodieken schieten soms tekort voor bepaalde doelgroepen in bepaalde situaties.

Het wordt hoog tijd om een methodiek te ontwikkelen die dicht aansluit bij de behoeften van personen met een chronische zorgnood en die te valideren.

In september 2017 werd aan de Arteveldehogeschool, in samenwerking met het werkveld en de patiëntenvereniging, een praktijkgericht onderzoeksproject opgestart met als doel een methodiek te ontwikkelen en te valideren die het mogelijk moest maken om ‘samen met’ personen met een chronische aandoening, multimorbiditeit, sociale nood of een combinatie van voorgaande, betekenisvolle doelen te formuleren.

De laatste twee jaar werd een onderzoek met een mixed method design – combinatie van kwalitatieve en kwantitatieve methoden –uitgevoerd. In een aantal elkaar opvolgende onderzoeksstappen werd eerst gepoogd te verhelderen wat doelen voor personen met een zorg- en ondersteuningsnood konden inhouden. We voerden daarvoor een kwalitatief onderzoek uit, aan de hand van diepte-interviews. Uit deze studie bleek dat de participanten wakker lagen van hun dagelijkse (en minder dagelijkse) activiteiten en dat hun doelen vooral te vinden waren in  die voor hen betekenisvolle activiteiten. Die activiteiten bleken altijd een basis te hebben in de eigen context, het levensverhaal, de emoties en waarden van de onderzoekspersonen. Wanneer we met al deze zaken rekening hielden, kwamen we – aldus de deelnemers – op doelen die voor hen relevant en belangrijk waren. We konden dus concluderen dat betekenisvolle activiteiten belangrijk waren en een basis om doelen te identificeren en te formuleren.

In een volgende stap hebben we de inzichten van het kwalitatieve onderzoek omgezet in een methodiek die nét die zaken bevraagt die door de deelnemers als belangrijk werden aangegeven. Op een gestructureerde manier – die evenwel voldoende ruimte laat om een persoonlijke gesprekstijl te hanteren – wordt het gesprek aangegaan met de persoon met een zorg- en ondersteuningsnood. Deze methodiek kreeg de naam CLEVER.

Clever staat voor: Context, Levensverhaal, Emoties, Vaste waarden, Engagement en Relevantie. Met de CLEVER-methodiek is het mogelijk om in de eerste lijn doelgerichte zorg te realiseren. Kern van CLEVER waren de ACTIVITEIT-doelen die mensen vooropstelden om in hun dagelijkse leven te kunnen blijven functioneren. Deze activiteiten - die centraal staan in deze methodiek - hingen namelijk samen met de voor hen belangrijke rollen die de participanten opnamen, met hun waarden en normen. De activiteiten bepaalden tegelijk ook de identiteit van personen. 

Met de CLEVER-methodiek kan de professional op zoek gaan naar relevante en betekenisvolle activiteiten die door de chronische aandoening, de multimorbiditeit en/of sociale problemen niet meer mogelijk zijn. Of waarvan de persoon denkt dat ze niet meer of nooit zullen mogelijk zijn. Met CLEVER worden dan - samen met de persoon - persoonlijke CLEVER doelen bepaald. Die zijn vervolgens richtinggevend voor de verschillende hulpverleners in de ondersteuning van de persoon. CLEVER komt evenwel maar tot zijn volle recht als ook de professional zich ontpopt tot een CLEVER-professional.