In mijn vorige blog sprak ik over Reduce, het vermijden van verpakkingen en verminderen van hoeveelheid materiaal, materiaalcombinaties en hulpstoffen. In deze blog spreek ik over ‘Reuse’ of herbruikbare verpakkingen. Maar niet iedereen verstaat hetzelfde onder het begrip ‘herbruikbare verpakkingen’…
Hergebruik in een circulaire economie
In een circulaire economie doen we er alles aan om zo weinig mogelijk nieuwe grondstoffen te moeten ontginnen en ook zo weinig mogelijk grondstoffen na één enkel gebruik te moeten verbranden of storten. Het doel is om zoveel mogelijk producten en materialen in verschillende levenscycli te herbenutten.
Er kruipen heel wat energie en grondstoffen in het maken van producten. Het is dus van het grootste belang om deze producten, hier gaat het over verpakkingen, zo veel mogelijk te hergebruiken in hun functie als verpakking. We kunnen ze ook delen of uitlenen. Je ziet op de figuur hiernaast dat dit de binnenste cyclus is, de meest opportune.
Sommige verpakkingen worden na één gebruik niet meer voor hetzelfde doel herbenut, maar voor iets anders: als doosje om spijkers op te bergen of om iets in te vriezen. We kennen ook de mosterdpotten die drinkglazen worden. Volgens het circulair model is dit echter ‘herbestemmen’, een cyclus die minder sterk is dan ‘hergebruiken’. Je vermijdt immers niet dat er een nieuwe verpakking moet geproduceerd worden voor de oorspronkelijke functie.
Indien de verpakking niet meer als product zelf kan hergebruikt worden, kunnen we deze in zijn materialen opsplitsen en ze ‘recycleren’. Dat is de buitenste cyclus in het model van de circulaire economie, de laatste cyclus die we nog kunnen maken om afval te vermijden.
Als het over herbenutten van de verpakkingen zelf gaat, spreken we over ‘hergebruiken’. We hergebruiken de verpakking voor dezelfde functie als ze geproduceerd werd, anders heet dit ‘herbestemmen’.
Als het over herbenutten van materialen van verpakkingen gaat, spreken we over ‘recycleren’.
Herbruikbare verpakkingen in de EU-wetgeving
Wetgeving over klimaat en verpakkingen wordt vooral op Europees niveau bepaald. In haar richtlijn 2018/852 lijnt ze ‘hergebruik’ af tot enkel het hergebruiken van de verpakking voor identiek hetzelfde doel als de reden waarom ze op de markt gezet is.
“Een herbruikbare verpakking betekent een verpakking die bedacht, ontworpen en op de markt gebracht is, om tijdens zijn levenscyclus in verschillende cycli of rotaties opnieuw hervuld of hergebruikt te worden voor eenzelfde doel als waarvoor het bedacht is.” (DIRECTIVE (EU) 2018/852).
Herbruikbaar of hervulbaar
Een herbruikbare verpakking wordt op een bepaald moment hervuld door de producent of consument. Indien de consument de herbruikbare verpakking thuis hervult, is er een extra verpakking nodig: de navulverpakking. Dit is eigenlijk een single-use-verpakking met ook dezelfde problematiek. Als de producent de hervulbare verpakking hervult, is geen extra navulverpakking nodig.
Daarom vinden sommigen dat thuis-hervulbare verpakkingen niet zomaar tot herbruikbare verpakkingen gerekend mogen worden. Toch zijn er zeker circulaire opportuniteiten mogelijk met thuis-hervulbare verpakkingen. Ze zijn ook opgenomen in de ISO-standaard 18603:2013, die vermeldt dat bij een ‘herbruikbare verpakking’ er gebruik mag gemaakt worden door ondersteunende producten zoals navulverpakkingen. Ook de Europese definitie gebruikt het begrip ‘hervullen’ zonder te specifiëren wie dit doet, hoe of waar dit gebeurt.
Verschillende modellen in herbruikbare verpakkingen
Er zijn verschillende modellen in herbruikbare verpakkingen. Persoonlijk maak ik graag volgende intuïtieve indeling:
- Wie hervult de herbruikbare verpakking: de producent of de gebruiker?
- Waar wordt de gebruikte verpakking hervuld: thuis, in de winkel of in het productiebedrijf
De Ellen MacArthur Foundation, een internationale organisatie die ijvert voor minder plastic, plaatst dezelfde parameters in vier taartstukken. Dit model wordt algemeen het meest gebruikt als indeling van herbruikbare verpakkingen.
1. Refill at home
De gebruiker hervult de verpakking thuis.
2. Refill on the go
De gebruiker hervult de verpakking bij een verkooppunt.
3. Return from home
De producent haalt de verpakking op bij de gebruiker thuis. De producent hervult in een productiebedrijf.
4. Return on the go
De gebruiker brengt de verpakking naar een inzamelpunt. De producent hervult in een productiebedrijf.
Naar ontwerp van de verpakking is er weinig verschil tussen 3 en 4. Dus kunnen we deze ongeveer gelijk beschouwen. In de logistieke ketting is er echter wel een verschil.
Wat zijn de voordelen van herbruikbare verpakkingen?
De voordelen verschillen volgens de modellen die ik hierboven beschreef.
Algemeen zijn dit de voordelen:
Minder materiaalgebruik
Bij elk hergebruik vermijd je dat een nieuwe verpakking gemaakt moet worden. Dit betekent:
- minder uitputting van de grondstoffen
- minder energie-, watergebruik en emissies om materialen en producten te produceren
- meer materialen voor iedereen op deze planeet
Minder kosten
Kosten door ontginning, productie en afvalverwerking van een verpakking worden vermeden.
Verhoging van brand loyaliteit
Er kan een sterkere en trouwere band tussen brand en consument ontstaan. Door het gebruik van statiegeld en promotie bij hergebruik kan een merk de consument nog meer aan zijn product binden.
Vervangen van moeilijk recycleerbare verpakkingen
Bv. Multimaterialen en fastfoodverpakkingen.
Marketing
Je kan er als producent ook een duurzamer engagement mee tonen en een reputatie opbouwen, waardoor milieubewuste consumenten voor jouw producten kiezen.
Minder afval
Bij elk hergebruik vermijd je dat er afval gecreëerd wordt door een single-use-verpakking.
Minder impact op het milieu en klimaat
Er moeten minder tot geen nieuwe grondstoffen ontgonnen worden en er moet geen nieuwe verpakking geproduceerd worden. Denk ook aan het gebruik van energie en water, en de emissies die daarbij ontstaan. Je vermijdt ook storten en verbranden van materialen, en dus impact op milieu en klimaat.
Optimaliseren van logistieke keten
We kunnen standaardverpakkingen gebruiken, die gedeeld worden door verschillende producenten. Dan kunnen we de veelheid in vormen van eenmalige verpakkingen reduceren. Diensten kunnen meer gedeeld worden en logistieke verhandeling kan gemakkelijker en goedkoper worden.
Meer gebruiksgemak en betere functionaliteit
Door de verpakking meermaals te hergebruiken, wordt het ook mogelijk om de functies van de herbruikbare verpakking nog te verbeteren, wat bij een single-use-verpakking te duur was. Bijvoorbeeld: sterker, betere gietmogelijkheid of spuit, mooier, persoonlijker of slimmer met o.a. sensoren.
Wat zijn de uitdagingen van herbruikbare verpakkingen?
De uitdagingen zijn verschillend volgens de modellen die ik eerder beschreef, maar volgende zijn algemeen:
Meer materiaalgebruik
Een herbruikbare verpakking moet meestal robuuster zijn om verschillende cycli te kunnen doorlopen.
Extra logistieke stappen in de ketting
Verschillende herbruikbare modellen vereisen reinigen, inspectie, hervullen, meer transport… Deze extra stappen zijn potentiële valkuilen die een herbruikbare verpakking minder tot niet duurzaam kunnen maken.
Transport
Herbruikbare verpakkingen wegen doorgaans meer en indien de producent de verpakking hervult er is extra transport. Dit heeft ook een impact. Daarom moeten de productie, consumptie en eventuele reiniging lokaal blijven. We spreken hier over enkele honderden kilometer.
Marketing en differentiatie van de merken
Niet alle bedrijven hebben zo’n grote productomzet zoals Coca-Cola, dat ze zich een eigen herbruikbare verpakking kan permitteren. Het gebruik van standaardmodellen, die door verschillende producenten gedeeld worden, heeft dan heel wat voordelen. De andere kant van de medaille is dat een merk zich op het winkelschap minder kan differentiëren door de vorm van de verpakking.
Beschikbaarheid van inzamelpunt of navulling
De moderne consument is niet honkvast aan één winkel. Indien de ene winkel wel een bepaalde herbruikbare verpakking terugneemt in zijn inzamelmachine en de andere niet, heeft de consument een probleem. Hetzelfde probleem is er met de beschikbaarheid van navulverpakkingen.
Stimuleren van de consument tot hergebruik
De consument moet aangemoedigd worden om herbruikbare verpakkingen te gebruiken door o.a. communicatie en promotie. De consument moet ook duidelijk zien dat een verpakking herbruikbaar is.
Gedragsverandering
Voor het gebruik van een herbruikbare verpakking wordt van de consument een extra inspanning gevraagd, net als van de retailer.
Voldoende cycli
Er moeten voldoende cycli gebeuren om zowel de kostprijs als milieu-impact te verlagen. Het is daarom heel belangrijk dat een herbruikbare verpakking niet als single-use gebruikt wordt. Sommige herbruikbare verpakkingen winnen zich al terug na een tweede gebruik, andere hebben meer cycli nodig. Een drankflesje met statiegeld heeft zo’n 25 tot 40 cycli.
Reiniging en voedingsgeschiktheid
Herbruikbare verpakkingen die de producent hervult, moeten eerst gereinigd worden. Dit proces heeft een milieu-impact (water, energie, wasmiddelen) en kostprijs. Daarna is inspectie op beschadiging en zuiverheid heel belangrijk. Er is ook altijd een deel uitval wegens slijtage. Een verpakking hergebruiken voor voedsel vormt een risico omwille van mogelijks resterende substanties, bacteriën tot zelfs giftige stoffen. Een sluitende voedselveiligheid, strikte hygiëne en inspectie moet gegarandeerd worden.
Indien de consument zelf de verpakking hervult thuis of in de winkel, is de uitdaging om dit proper en hygiënisch te doen.
Plaats in de winkelruimte
Reuse vervangt single-use in de meeste gevallen niet. Sommige consumenten zijn hiertoe niet bereid en we moeten vermijden dat herbruikbare verpakkingen als single-use gebruikt worden. De prijs op het winkelschap is heel duur en de plaats is beperkt. Het aanbieden van herbruikbare én single-use-verpakkingen is voor de producent en retailer een probleem.
Dat geldt ook voor navulverpakkingen, navulstations en bulkverpakkingen.
Ook het inzamelen van statiegeldverpakkingen neemt veel ruimte. Naast de inzamelmachine moet ook gesorteerd en gestockeerd worden. Zeker voor de kleinere stadswinkels is dit een probleem. Er is een limiet op het aantal soorten verpakkingsvormen, er moet gekozen worden voor slechts een beperkt aantal standaardverpakkingen.
Verkeerd gebruik
Het is mogelijk dat een merkverpakking met een verkeerde navulling, navulstation of bulkverpakking hervuld wordt. In dit geval is alle informatie (product, ingrediënten, gebruiksaanwijzing) op de herbruikbare verpakking mogelijk verkeerd. Indien dit gaat over een merk, smaak of geur is dat misschien niet zo erg. Maar als een schoonmaakproduct als shampoo gebruikt wordt, is dit wel een groot probleem.
Meer weten?
- Je kan onze website bekijken.
- Of stuur een mail naar onderzoeker Bart Calis.
Bronnen
- Ellen Macarthur Foundation (2019). Reuse Rethinking Packaging. https://ellenmacarthurfoundation.org/reuse-rethinking-packaging
- Europese commissie (2018). DIRECTIVE (EU) 2018/852.
- ISO (2013). ISO 18603:2013 Packaging and the environment-Reuse