Community Service Learning

Algemeen: opzet van het vak

Binnen de leerlijn ‘professionele en persoonlijke ontwikkeling’ focust de Educatieve Bachelor Lager Onderwijs op de relatie tussen de toekomstige professional en de maatschappelijke context waarin kinderen leren en van daaruit schoollopen. Om de leerdoelen van dit vak te bereiken, wordt de onderwijsvorm van Community Service Learning gehanteerd.

Centrale doelen in dit vak zijn:

• Uitgebreide reflectie door de student over haar identiteit en de manier waarop zij kijkt naar de ‘ander’ in het algemeen en leerlingen in het bijzonder. Studenten worden hierbij geconfronteerd met mogelijke stereotype beelden. Door het engagement komen de studenten in contact met kinderen uit sociale klassen en kwetsbare milieus, waarmee ze anders niet of nauwelijks in contact komen.
• Communicatievaardigheden en coachende vaardigheden en deontologisch bewustzijn versterken bij de studenten.
• Ten derde is het de bedoeling om de reflectievaardigheden van studenten verder te verdiepen, met nadruk op het professioneel zelf verstaan en de subjectieve onderwijstheorie van de leerkracht in spe.

Deze drie aspecten komen samen in een concreet maatschappelijk engagement, geflankeerd door seminaries en intervisie vanuit de opleiding.

Pijler maatschappelijk engagement

Studenten gaan een engagement aan bij een organisatie die zich inzet voor sociaal kwetsbare kinderen en jongeren. Studenten krijgen een overzicht van mogelijke organisaties om mee samen te werken (waaronder enkele organisaties waarmee de opleiding al heel lang samenwerkt). De focus hoeft niet op schoolse vaardigheden te liggen, maar kan ook over naschoolse activiteiten zijn zoals vrijetijdsbeleving voor kinderen met een beperking of bewegingsrecreatie voor kinderen die daartoe weinig of geen kansen hebben. Studenten kunnen ook zelf een organisatie aanbrengen (die dan eerst beoordeeld wordt op relevantie voor het vak door de olod-verantwoordelijken).

De studenten voltooien 30 uur engagement bij de organisatie, en doen dit ‘gespreid’ doorheen het semester: dit wil zeggen niet één week intensief elke dag, maar gedurende meerdere weken een halve of hele dag per week. Deze ‘gespreide’ momenten bieden de kans om tussentijds stil te staan bij de ervaring, hierover te reflecteren (alleen en onder begeleiding met medestudenten), en deze inzichten dan weer mee te nemen in volgende ervaringen.

Pijler inhoud

De studenten krijgen inhoudelijke kaders en begeleiding aangeboden voor en tijdens de ervaring. Deze kaders behandelen diversiteit, kwetsbaarheid, identiteit, deontologie, communicatie, zelfreflectie als toekomstige leerkracht... Verder werken de studenten ook met inhoud die van toepassing is voor hun specifieke organisatie, daartoe gaan zij zelf actief op zoek naar bronnen en input.

De studenten passen deze kaders toe op hun ervaring en in hun reflecties. De kaders die aangereikt worden rond communicatie en coachende vaardigheden worden rechtstreeks toegepast in de georganiseerde gespreksmomenten binnen het olod.

Specifieke inhoud wordt ook aangebracht via de organisatie zelf. Deze voorziet bij voorkeur enkele tussentijdse contacten waarbij ook input komt vanuit het perspectief van de organisatie.

Pijler reflectie

Hier staan de studenten stil bij de betekenis van dit engagement in het licht van hun toekomstige job als leerkracht. De studenten documenteren hun reflecties in een digitaal portfolio. Reflectie wordt gestimuleerd aan de hand van concrete reflectieopdrachten, begeleide intervisiesessies en gesprekken met een kritische vriend. De concrete reflectieopdrachten bestaan uit de reflectie op het eigen zelfconcept, professioneel zelf verstaan en de subjectieve onderwijstheorie. Verder reflecteren de studenten over een ‘kritisch incident’ (zowel een positieve als een uitdagende ervaring).

Begeleiding en evaluatie

De procesbegeleiding in dit vak bestaat concreet uit een aantal voorbereidende seminaries, en drie sessies met intervisiegesprekken. Doorheen het semester houden de studenten een digitaal logboek bij; daar moeten ze alles wat van belang is voor het olod ‘loggen’. Bijvoorbeeld moeten de studenten de eigen beginsituatie in kaart brengen als ook de organisatie waar ze hun engagement aangaan. Elk leermoment, gaande van een gesprek met een medewerker of kind, gelezen boeken en artikels, intervisiesessies, enzovoort, wordt bijgehouden en beschouwd door de student. Verder voeren de studenten ook drie gesprekken met een ‘kritische vriend’ naar keuze tijdens hun ervaring. De neerslag van die gesprekken worden ook opgenomen in het portfolio en richten zich op de persoonlijke leerervaringen van de student.

Dit digitaal portfolio vormt de basis voor het eindexamen van dit vak in juni. In een mondeling examen licht de student zijn leerproces toe op basis van de belangrijkste leermomenten in de ervaring, die toegelicht zijn in het digitaal portfolio.

Ervaringen en lessons learned

Leeropbrengsten voor de student

We merken dat studenten aan het begin van het vak eerder onverschillig staan tegenover het engagement; ze zien het eerder als een ‘af te vinken opdracht’ of benoemen het pejoratief als ‘vrijwilligerswerk’. Achteraf kijken de studenten echter allemaal positief terug op deze ervaring, en beschouwen het engagement als een grote meerwaarde in hun persoonlijke en professionele ontwikkeling als toekomstige leerkracht. Het contact met leerlingen waar ze tot dan toe weinig voeling mee hadden, zorgde ervoor dat hun ogen opengingen en hun horizon verbreedde. Het leren door te doen, en de interactie met de ‘ander’ in zo’n ervaring heeft veel meer impact dan louter theoretische informatie krijgen over kinderen in kwetsbare situaties. Door dit van dichtbij mee te maken begrijpen de studenten beter de impact van kwetsbaarheid op het dagelijkse leven deze leerlingen. Dit begrip is essentieel voor onze leerkrachten van de toekomst.

Uitdagingen

Een van de uitdagingen in dit olod is de organisatorische complexiteit. Aangezien we met een tiental externe organisaties werken om een uitdagende leeromgeving te creëren voor meer dan honderd studenten, vraagt dit bijkomende aandacht en tijd voor afstemming over wederzijdse verwachtingen van ons en de organisaties: de leerdoelen van de student enerzijds, en de verwachtingen van de organisatie anderzijds.

Dit wordt gedeeltelijk opgevangen door de timing van het olod in het lentesemester, waardoor de studenten vanaf oktober hun keuze kunnen bekend maken. De match vinden tussen de organisatie, de woonplaats van de student, het aantal aanbiedingen per organisatie vraagt een hele puzzel.

Daarbij kwam de laatste twee jaar nog het coronavirus om de hoek luren, waardoor fysiek contact niet mogelijk was en de ervaring daardoor anders (digitaal) ingevuld werd. Gezien de kwetsbare situatie van de leerlingen was het ook geen evident gegeven om zomaar om te schakelen naar een digitale omgeving. Dit vergde heel wat creativiteit van de studenten om manieren te vinden om in contact te blijven met hun leerlingen.

Arteveldebreed is er ook nog geen document dat we in zo’n context als ‘stagecontract’ kunnen voorleggen; De organisaties zijn daar wel vragende partij voor. Gezien CSL noch een klassieke stage is, noch puur vrijwilligerswerk, is er geen een-op-een document voor CSL voorhanden.

Maatschappelijk engagement

De studenttutoringprojecten waarmee we samenwerken zijn gericht op leerlingen uit kansarme of kwetsbare gezinnen, met uitdagende schoolloopbanen, die behoefte hebben aan rolmodellen én die mede door de covid-19-context extra leerbegeleiding, zorg of contact kunnen gebruiken. Hierbij wordt samengewerkt met een 20-tal projecten en scholen o.a. Katrol en Kompanjon. Tutors geven gedurende één (of twee) semesters wekelijks studiebegeleiding aan huis, in een begeleidingstehuis of op school via één op één begeleiding of in kleine groep Het studenttutoringproject wordt mede mogelijk gemaakt via projectfinanciering door de Vlaamse overheid, departement vorming en onderwijs.

Leerdoelen

Doelstellingen voor tutoren op vlak van:

Competenties

Pedagogisch-didactische vaardigheden: inzicht in leerproces en bedreigingen, studievaardigheden bijbrengen, inzicht in en omgang met diversiteit en mechanismen van achterstelling, tutees coachen, sociale competenties versterken.

Attitudes

Vanuit de behoefte van de tutees werken, leren luisteren naar de tutees.
 
Doelstellingen voor tutees op vlak van:

Competenties

Studievaardigheden, zelfredzaamheid, leren leren, vaardigheden in de instructietaal, sociale competenties versterken.

Attitudes

Studiemotivatie verhogen, zelfbeeld versterken, toekomstperspectief bieden (leer- en keuzeproces).