Jongeren en desinformatie

Onderzoek - Expertisenetwerk Communicatie, Media en Design

Samen met jongeren gaan we aan de slag om hen bewust te maken van nepnieuws. De Nieuwsbarometer brengt het nieuwsgebruik en de nieuwswijsheid van Vlaamse jongeren (12 tot 26 jaar) in kaart. Daarnaast ontwikkelen we vanuit praktijkgericht wetenschappelijk onderzoek (mee) aan verschillende workshops en tools die ingezet kunnen worden om de nieuwswijsheid van jongeren te verhogen.

Nieuwsbarometer 2023

De Nieuwsbarometer brengt het nieuwsgebruik en de nieuwswijsheid van Vlaamse tieners en jongeren van 12 tot 26 jaar in kaart. De bedoeling is om elke twee jaar met een geüpdatet versie te komen en zo over langere periode het nieuwsgebruik van jongeren weer te geven. Het doel van de Nieuwsbarometer is dan ook een vinger aan de pols houden rond jongeren en nieuws, met expliciete aandacht voor desinformatie. Ontdek hier alle cijfers en inzichten van 2022!

Onze experten

Key take-aways uit Nieuwsbarometer 2023

Nieuws via sociale media

Online volgen jongeren nieuws vooral via hun sociale media (68%). Amper een op de drie (31%) opent nog een nieuwsapp of surft rechtstreeks naar een nieuwssite. Bij de min 20-jarigen doet nog geen kwart dat.

Instagram en TikTok zijn primaire nieuwsplatformen

Instagram blijft (52%) het belangrijkste socialemediaplatform.

TikTok is echter aan een stevige opmars bezig en komt bij de jongsten quasi op gelijke hoogte met Instagram. Meer dan de helft (52%) van de 12-15-jarigen volgt nieuws via TikTok.

Mijding nieuws

56% van de jongeren mijdt het nieuws in zekere mate, 7% doet dat vaak. Verrassend genoeg doen mannen dat vaker dan vrouwen. Jongeren die het nieuws mijden doen dat vooral omdat er te veel aandacht is voor bepaalde thema’s (politiek, Oekraïne en corona), niet omdat ze het moeilijk vinden om nieuws te volgen of te begrijpen.

Minder vertrouwen in het nieuws

Het vertrouwen in nieuws daalt. Nog zes op de tien (60%) jongeren zegt vertrouwen te hebben in het nieuws dat ze zelf consumeren, nog minder jongeren (45%) vertrouwen het nieuws in het algemeen.

Nepnieuws herkennen lukt minder goed

Jongeren slagen er ook minder goed in om nepnieuws te herkennen: 42% schat de echtheid van drie van vijf voorgelegde verhalen juist in, tegenover 58% op een gelijkaardige test vorig jaar (met weliswaar andere verhalen). Vrouwen en hoger opgeleiden slager er ook beter in om nepnieuws te ontmaskeren.

Meisjes missen hoop, jongens humor

Jongeren vinden dat nieuws te weinig de positieve of hoopvolle ontwikkelingen belicht, en vinden nieuwsberichten te serieus. Het eerste speelt meer bij vrouwen, het tweede meer bij mannen.

Ontdek de verschillende thema's van de nieuwsbarometer

Over de Nieuwsbarometer

De Nieuwsbarometer is het resultaat van praktijkgericht wetenschappelijk onderzoek van Arteveldehogeschool. Het is een meetinstrument dat nieuwsgebruik en nieuwswijsheid van Vlaamse tieners en jongeren van 12 tot 26 jaar (hierna ‘jongeren’) in kaart brengt. De bedoeling is om elke twee jaar met een geüpdatet versie te komen en zo over langere periode het nieuwsgebruik van jongeren weer te geven. Het doel van de Nieuwsbarometer is dan ook een vinger aan de pols houden rond jongeren en nieuws, met expliciete aandacht voor desinformatie. 

De centrale onderzoekersvragen zijn:

  1. Hoe raadplegen Vlaamse jongeren nieuws?
  2. Hoe nieuwswijs zijn Vlaamse jongeren?
  3. Hoe gaan jongeren om met desinformatie?

Van november 2021 tot januari 2022 werd een grootschalige survey verspreid bij Vlamingen van 12 tot 26 jaar. De vragenlijst omvat thema’s als nieuwsgebruik, nieuwsinteresse, attitudes ten aanzien van nieuws en kennis van nieuwsproductie. Daarnaast focust het ook op hoe jongeren reageren op desinformatie en nepnieuws. Dit rapport omvat de antwoorden van 1139 jongeren en is representatief gemaakt door weging voor geslacht en leeftijd.

Tools om nepnieuws te herkennen

Vertrekkende vanuit praktijkgericht wetenschappelijk onderzoek ontwikkelen we (mee) aan verschillende workshops en tools die ingezet kunnen worden om de nieuwswijsheid van jongeren te verhogen). Hieronder ontdek je mee over de Babbelbox Is't waar?! met (nep)nieuwsverhalen, de EDUbox Nepnieuws en de workshop Deepdive into deepfakes rond synthetische media. 

Tool 1: Babbelbox met (nep)nieuwsverhalen

Wat is het?

De Babbelbox 'Ist't waar?!' is een laagdrempelinge manier om te praten over nieuws en nepnieuws. Spelers worden echte nepnieuwsdetectives en gaan aan de hand van ja/neen-vragen op zoek naar wat er precies gebeurd is. Spelenderwijs wordt zo de dialoog over nieuws en nepnieuws gestimuleerd. 

Aan de hand van opvallende , waargebeurde situaties krijgen de spelers inzicht in verschillende soorten nieuwsverhalen: waar, misleidend of onwaar nieuws. Ze ontdekt waarom (nep)nieuws gemaakt en verspreid wordt en wat mogelijke gevolgen kunnen zijn.

Voor wie is het?

De babbelbox Is’t waar?! richt zich in de eerste plaats naar ouders en hun tieners, maar kan ook door anderen gespeeld worden, zoals in scholen of jeugdbewegingen.
Voor het spelen van het spel heb je tenminste twee spelers nodig, met meer spelers is het leuker.

De babbelbox Is’t waar?! is het resultaat van het Praktijkgericht Wetenschappelijk Onderzoeksproject Fake news en ouders van Arteveldehogeschool.

Tool 2: Educatief pakket EDUbox Nepnieuws

Wat is het?

De EDUbox Nepnieuws kan ingezet worden voor leerlingen uit het middelbaar onderwijs. Jongeren gaan in een kleine groep aan de slag met de EDUbox en komen stap voor stap, door concrete opdrachten en wat theorie, alles te weten over nepnieuws. Wat is nepnieuws? Hoe kan je het herkennen? Welke soorten zijn er? Wie lanceert het en met welke bedoeling?

De EDUbox Nepnieuws is opgedeeld in 6 delen. Hij start met een korte introductie, gevolgd door de basisinfo met tips & tricks en een oefening in het herkennen van nepnieuws. Nadien komen twee hoofdstukken die dieper ingaan op nepnieuws en een deel voor extra inspiratie. De EDUbox bestaat uit fiches, aangevuld met een uitgebreid digitaal luik. 

Samenwerking

De EDUbox Nepnieuws is een samenwerking tussen VRTMediawijsimec en Arteveldehogeschool. 

Voor wie is het?

Voor leerlingen uit de 2e en 3e graad secundair onderwijs.

Ontdek de drie versies

  1. Een downloadbare versie voor leerkrachten om zelf aan de slag te gaan in les. Lees hiervoor ook de handleiding voor leerkrachten
  2. Een interactieve videoles als individueel leertraject
  3. Een workshop die wij voorzien in de klas.

Tool 3: Workshop Deepdive into deepfakes: journalistiek en synthetische media

Wat is het?

Een opmerkelijke kerstspeech van Queen Elisabethzingende Tom Cruisevoormalige trainers die de Rode Duivels aanmoedigen en de gekende waarschuwing van Obama: mogelijk zag je de afgelopen maanden enkele deepfakes passeren. Maar wat is een deepfake nu eigenlijk en hoe maak je er een? Tijdens deze workshop duik je in de wondere wereld van synthetische media, media die zijn gemaakt of bewerkt met behulp van een kunstmatige intelligentie (ook wel artificiële intelligentie of AI genoemd).

Inhoud? 

Deze workshop omvat een theoretisch en praktisch luik. Eerst maak je kennis met synthetische media in een theoretische module. Aansluitend maak je eerst zélf een deepfake om zo beter te begrijpen waar je moet op letten. Nadien vertrekken we van use cases om inzicht te krijgen in de gevaren én mogelijkheden van synthetische media.

Voor wie is het?

Alle geïnteresseerden vanaf 15 jaar.

Tool 4: Verzameling actua rond desinformatie

Wat is het?

Een online verzameling via Raindrop.io . Wanneer we een interessante pagina tegenkomen, voegen we deze toe aan de onze verzameling rond desinformatie.

Inhoud? 

Een verzameling van online artikels, actualiteit en voorbeelde rond desinformatie. Via de tags kan je ook filteren.

Voor wie is het?

Alle geïnteresseerden.

Ga naar de verzameling op Raindrop

NieuwsWijsNeuzen!

Met het project NieuwsWijsNeuzen! maken we kinderen (8-12 jaar) weerbaarder tegen desinformatie door in te zetten op nieuwswijsheid, zowel aan de zijde van (jeugd)journalisten als aan de zijde van kinderen.

TITAN: factchecking framework

Op 1 september 2022 ging het Horizon Europe-project TITAN van start. TITAN ontwikkelt een nieuwe aanpak om mensen sneller en beter te leren factchecken via AI. Onze onderzoekers zijn betrokken bij het gebruikersonderzoek.

Nieuwsmomenten

Het nieuwslandschap is de laatste jaren grondig door elkaar geschud. Dit onderzoek wou nagaan hoe professionele nieuwsmedia de band met jongeren kunnen versterken. Anders dan bij andere onderzoeken is het vertrekpunt niet wélk nieuws wanneer wordt geraadpleegd, maar de verschillende manieren waarop jongeren in aanraking komen met nieuws.

  • Welke nieuwsmomenten beleven jongeren?
  • Welke nieuwsmomenten belangrijk zijn voor jongeren en waarom?
  • Hoe kunnen professionele nieuwsmedia beter inspelen op deze nieuwsmomenten om de band met jongeren te versterken?

Onderzoeksteam 

Met dank aan onderzoekers dr. Annelore Deprez en ​Sasha Herssens van expertisecentrum Communicatie, Media en Design die eerder betrokken waren bij het project.

Ontdek de zeven nieuwsmomenten

Over onderzoekscentrum Communicatie, Media en Design

Ons praktijkonderzoek richt zich op organisaties en professionals die via innovatie en ontwikkeling anticiperen op de uitdagingen in de digitale maatschappij. We leren, onderzoeken en ontwikkelen samen met onze partners, door middel van gebruikersonderzoek, technologie- en trendanalyse, design en prototyping.

Volg onderzoekscentrum Communicatie, Media en Design

Vragen? Neem contact op

Dr. Annelore Deprez

Hoofd onderzoek Communicatie, Media en Design

Contacteer via e-mail